Diễn biến El Nino và nhận định xu thế mùa mưa, bão, lũ năm 2015

1. Diễn biến khí tượng thủy văn 1.1. Hiện tượng El Nino Các Trung tâm nghiên cứu khí hậu trên thế giới đều nhận định hiện tượng El Nino sẽ chính thức xuất hiện vào các tháng đầu mùa hè 2015 và dự báo là một El Nino có cường độ yếu đến trung bình nhưng có thể kéo dài đến cuối năm 2015. Tác động chung của El Nino đến Việt Nam Nhìn chung, vào năm El Nino thì hoạt động của bão và áp thấp nhiệt đới (ATNĐ) ít hơn hoặc xấp xỉ trung bình nhiều năm (TBNN). Tuy nhiên, đáng lưu ý là trong các năm El Nino lại ghi nhận các cơn bão mạnh và hiếm gặp như bão Linda (1997), Xangsane (2006) và Ketsana (2009) gây thiệt hại rất lớn về người và tài sản ở Nam Bộ và Trung Bộ. Hầu hết các thời kỳ ảnh hưởng của El Nino, nước ta đều thiếu hụt lượng mưa so với TBNN từ 25 - 50%, đặc biệt là khu vực Trung Bộ. Ngoài ra, dao động mưa mạnh mẽ hơn trong thời kỳ El Nino. Trong điều kiện El Nino, nhiệt độ trung bình các tháng ở hầu hết các vùng trong cả nước có xu hướng cao hơn TBNN. Trong những năm El Nino, dòng chảy năm ở các sông thuộc Trung Bộ và Tây Nguyên nhỏ hơn TBNN từ 10% trở lên, những năm El Nino mạnh có thể hụt tới 50 - 60%. Lượng dòng chảy tháng nhỏ nhất ở hầu hết các trạm đều nhỏ hơn trị số TBNN và đạt khoảng 80 - 90%. Dòng chảy mùa lũ trong những năm El Nino thường nhỏ hơn TBNN và thường đạt 65 - 95% dòng chảy năm. Trong những năm El Nino, ít có khả năng xuất hiện đỉnh lũ lớn trên sông Cửu Long. Hai năm có đặc điểm về cường độ và thời gian xuất hiện El Nino tương tự năm nay là 2002 và 2004. Trong những năm này, số lượng bão và ATNĐ ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam đều ít hơn so với TBNN; tổng lượng mưa trong mùa mưa, bão, lũ ở mức thiếu hụt so với TBNN và hệ quả là trong năm 2002, 2004 đã xảy ra hạn hán nghiêm trọng ở Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ. 1.2. Diễn biến khí tượng thủy văn trong tháng 3-4/2015 1.2.1. Không khí lạnh (KKL) Trong tháng 3 và nửa đầu tháng 4/2015 đã xảy ra 6 đợt KKL xâm nhập xuống lãnh thổ nước ta, bao gồm 3 đợt gió mùa đông bắc (GMĐB) và 3 đợt KKL tăng cường (KKLTC). 1.2.2. Diễn biến nhiệt độ, nắng nóng diện rộng Nhiệt độ trung bình tháng 3/2015 tại khu vực từ Bắc Bộ đến Trung Trung Bộ phổ biến ở mức cao hơn so với giá trị TBNN từ 1,5-2,5oC, một số nơi khu vực phía tây Bắc Bộ cao hơn tới xấp xỉ 3,0oC. Khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên và Nam Bộ nền nhiệt độ phổ biến cao hơn so với TBNN từ 0,5-1,0oC. Nắng nóng trên diện rộng ở miền Đông Nam Bộ xuất hiện muộn hơn so với trung bình. Tuy nhiên nắng nóng lại xuất hiện sớm ở khu vực phía tây Bắc Bộ và khu vực Trung Bộ. 1.2.3. Diễn biến lượng mưa, mưa lớn trái mùa Tổng lượng mưa trong tháng 3/2015 ở các tỉnh vùng núi phía bắc phổ biến thiếu hụt so với TBNN khoảng 20-70%; các tỉnh từ Trung du và đồng bằng Bắc Bộ đến khu vực Trung Bộ phổ biến cao hơn TBNN, đặc biệt ở các tỉnh từ Thừa Thiên Huế đến Quảng Ngãi cao hơn nhiều so với TBNN. Trong những ngày đầu tháng 4, khu vực phía Nam Tây Nguyên và Nam Bộ đã xảy ra mưa chuyển mùa, tuy nhiên lượng mưa và diện mưa phân bố không đồng đều nên chưa cải thiện được nhiều tình trạng khô hạn trên khu vực. Đặc biệt, khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận, một số nơi ở Tây Nguyên và nhiều nơi ở Nam Bộ vẫn chưa có mưa. Trong tháng 3/2015 đã xảy ra 1 đợt mưa trái mùa trên diện rộng ở các tỉnh Bắc Bộ và Trung Bộ từ ngày 23 - 28/3, lượng mưa phổ biến ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ từ 20-60mm. 1.2.4. Diễn biến thủy văn Từ đầu tháng 3/2015 đến đầu tháng 4/2015, mực nước các sông thượng lưu tại Bắc Bộ phổ biến biến đổi chậm với xu thế xuống dần, các sông hạ lưu chịu ảnh hưởng điều tiết của các hồ chứa và ảnh hưởng của thủy triều. Từ ngày 23-28/3/2015, trên các sông ở Thừa Thiên Huế đến Quảng Ngãi đã xuất hiện một đợt lũ trái mùa lịch sử với biên độ lũ lên tại các trạm vùng thượng lưu dao động từ 3-5m, vùng hạ lưu từ 2-4m. Trong tháng 3 và nửa đầu tháng 4, lượng dòng chảy trên phần lớn các sông chính ở Trung Bộ và khu vực Tây Nguyên đều thiếu hụt so với TBNN từ 30-50%, riêng sông Cái Nha Trang tại Đồng Trăng hụt trên 95%. Tình hình khô hạn, thiếu nước đã xảy ra diện rộng tại các tỉnh từ Khánh Hòa đến Ninh Thuận, khu vực Tây Nguyên và miền Đông Nam Bộ. Từ đầu tháng 3 đến nay, mực nước hạ lưu sông Cửu Long và sông Đồng Nai chịu ảnh hưởng mạnh của thủy triều. Mực nước cao nhất tháng trên sông Tiền và sông Hậu cao hơn TBNN cùng kỳ từ 0,20-0,35m. Mực nước thất nhất thấp hơn TBNN cùng kỳ từ 0,1-0,4m. Tình hình xâm nhập mặn tiếp tục diễn ra tại vùng cửa sông Nam Bộ. Độ mặn 4g/l đã xâm nhập sâu vào đất liền khoảng 40-60km, cao hơn so với cùng kỳ năm 2014. 2. Nhận định xu thế khí tượng thủy văn mùa mưa, bão, lũ năm 2015 2.1. Bão và áp thấp nhiệt đới Trong điều kiện El Nino, dự báo năm 2015 sẽ có khoảng 9 cơn bão, ATNĐ hoạt động trên Biển Đông (TBNN khoảng 12 cơn) và khoảng 3-4 cơn bão, ATNĐ sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta (TBNN là 5-6 cơn). 2.2. Nhiệt độ, nắng nóng Từ nửa cuối tháng 4/2015: nền nhiệt phía Bắc cao hơn TBNN, phía Nam ở mức xấp xỉ TBNN. Từ tháng 5 đến tháng 10/2015: nền nhiệt độ trên phạm vi toàn quốc phổ biến cao hơn TBNN từ khoảng 0,5-1,0oC, riêng các tháng 7, 8 và 9/2015 nhiệt độ ở khu vực Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ dao động ở mức xấp xỉ TBNN. Nắng nóng ở Bắc Bộ và Trung Bộ sẽ xuất hiện nhiều hơn nhưng không quá gay gắt và ít có khả năng kéo dài như năm 2014. 2.3. Lượng mưa, mưa lớn Nhận định lượng mưa tháng 4/2015: ở Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ thấp hơn TBNN, các tỉnh Bắc Bộ ở mức xấp xỉ TBNN, khả năng xuất hiện dông mạnh kèm theo tố, lốc, mưa đá trong thời kỳ chuyển tiếp ở Bắc Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ (tháng 4-5/2015). Mùa mưa ở Bắc Bộ có khả năng xảy ra phù hợp quy luật hàng năm. Các đợt mưa lớn ở Bắc Bộ sẽ tập trung từ tháng 6 đến tháng 8/2015, đề phòng các đợt mưa lớn trong thời đoạn ngắn. Lượng mưa từ tháng 4 đến tháng 10/2015 ở các tỉnh Trung Bộ phổ biến ở mức thấp hơn TBNN. Tình trạng thiếu nước, khô hạn ở Trung Bộ, đặc biệt là ở các tỉnh Trung và Nam Trung Bộ sẽ còn tiếp tục kéo dài đến khoảng nửa đầu tháng 9/2015. Mùa mưa ở Tây Nguyên, Nam Bộ và Bình Thuận có khả năng đến muộn hơn so với TBNN (tức trung tuần tháng 5) và sẽ kết thúc sớm hơn so với bình thường. Lượng mưa ở khu vực Nam Bộ, Tây Nguyên và Bình Thuận các tháng 5, 6 và 10/2015 phổ biến thấp hơn TBNN. 2.4. Thủy văn Bắc Bộ Trong tháng 4/2015, dòng chảy trên các sông Bắc Bộ sẽ ở mức thấp hơn TBNN từ 5 - 15%, riêng hạ lưu sông Lô cao hơn TBNN từ 5 đến 10%. Lũ tiểu mãn xuất hiện đúng thời kỳ và lớn hơn năm 2014. Khu vực Bắc Bộ có khả năng xảy ra 2-3 đợt lũ lớn. Trên một số sông suối nhỏ thuộc miền núi phía Bắc có thể xuất hiện đỉnh lũ vượt mức BĐ3. Lũ quét, sạt lở đất có khả năng xuất hiện nhiều hơn so với năm 2014. Các vùng có nguy cơ cao về lũ quét và sạt lở đất là các tỉnh Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Tuyên Quang, Bắc Cạn. 2.5. Thủy văn Trung Bộ, Tây Nguyên Trong những tháng tiếp theo của mùa khô (từ tháng 5-9/2015), lượng dòng chảy trên các sông ở Trung Bộ, Tây Nguyên tiếp tục thiếu hụt so với TBNN từ 30-60%, có nơi hụt hơn, riêng các tỉnh ở Nam Trung Bộ thiếu hụt từ 60-95%. Tình trạng khô hạn, thiếu nước, xâm nhập mặn sâu vào vùng cửa sông tiếp tục xảy ra trên diện rộng ở các tỉnh Trung Bộ và kéo dài tới tháng đầu 9/2015. Hạn hán tại một số huyện thuộc các tỉnh Nam Trung Bộ có thể ở mức khốc liệt. Ở khu vực Tây Nguyên đã có mưa chuyển mùa, nhưng lượng không đáng kể, vì vậy tình trạng khô hạn vẫn xảy ra cục bộ và kéo dài đến tháng 5/2015. Mùa lũ năm 2015 trên các sông ở khu vực Trung Bộ và Tây Nguyên có khả năng xuất hiện muộn hơn so với TBNN. Đỉnh lũ năm 2015 trên hầu hết các sông đều cao hơn đỉnh lũ năm 2014. Lũ lớn, lũ quét, sạt lở đất trên một số sông suối nhỏ vùng núi các tỉnh Trung Bộ và Tây Nguyên có khả năng xuất hiện nhiều hơn so với năm 2014. 2.6. Thủy văn Nam Bộ Mực nước cao nhất tháng tại Tân Châu và Châu Đốc ở mức cao hơn TBNN cùng kỳ từ 0,1-0,2m. Tình hình xâm nhập mặn tiếp tục lấn sâu ở vùng cửa sông, nội đồng các sông Nam Bộ và độ mặn 4g/l có thể xâm nhập sâu khoảng 40 - 60km, có thời kỳ sâu tới 70km và kéo dài đến tháng 5/2015. Đỉnh lũ cao nhất năm 2015 trên sông Tiền tại Tân Châu và sông Hậu tại Châu Đốc có khả năng ở mức BĐ2, thấp hơn TBNN và có khả năng xuất hiện vào đầu tháng 10/2015. 2.7. Khí tượng thủy văn biển Thời tiết trên biển, vùng ven bờ có khả năng diễn biến phức tạp hơn so với năm 2014. Bão đổ bộ vào vùng ven bờ vẫn có nguy cơ gây ngập lụt và xói lở bờ biển. Ngoài ra các đợt gió mùa mạnh kết hợp với triều cường, sóng lớn sẽ tiếp tục là nguy cơ gây ngập lụt tại các khu vực trũng ven bờ và cửa sông, đặc biệt là vào thời kỳ cuối năm 2015.